De geschiedenis van de mensheid wordt met één dag tegelijk geschreven, en vaak wordt pas jaren na datum duidelijk welke de échte kantelmomenten waren. Voor mij staat echter nu al vast dat 2023 een heel nieuw tijdperk heeft ingeluid. Het is het jaar waarin artificiële intelligentie letterlijk binnen ieders bereik kwam.
De ontbolstering van een grensverleggende technologie
Het concept artificiële intelligentie is uiteraard niet nieuw. Los van alle filosofieën over het inplanten van een kunstmatig bewustzijn in niet-levende materie (ideeën die al vanaf de 13e eeuw de kop opsteken) is het een wetenschappelijk avontuur dat sinds begin jaren 50 van de vorige eeuw in een stroomversnelling zit.
“Met de komst van generatieve AI wordt artificiële intelligentie letterlijk in de handen van de m/v/x in de straat gelegd: iedereen kan ermee aan de slag. En dat biedt ongelooflijk veel kansen.”
In haar beginjaren heeft AI het nochtans niet makkelijk. Het blijkt één van die toepassingen te zijn waarvoor de bouwstenen (lees: rekenkrachtige computers) initieel tekortschieten. Gordon Moore en andere chiptechnologiepioniers brachten daarin verandering. Dankzij hun visie zijn we er de voorbije decennia in geslaagd computersystemen te ontwikkelen die maar liefst een miljard keer (reken)krachtiger zijn geworden.
Ook imec is al veertig jaar lang een drijvende kracht achter die ontwikkelingen. Sinds 1984 brengen we de wereldwijde chipindustrie samen in onze cleanroom om er de nieuwste generaties microchips vorm te geven, de meest fundamentele bouwblokjes van zowat elk elektronisch apparaat.
De chipsector verwacht trouwens dat imec ook de volgende jaren die rol op zich zal blijven nemen, want de toekomstige uitdagingen zijn eveneens enorm. De complexe datasets waarmee AI-toepassingen aan de slag gaan, vereisen immers steeds meer rekenkracht. Dat bewijst het model achter ChatGPT. Zo maakte GPT-3, het oorspronkelijke AI-model achter de chatbot, bij zijn start in 2020 gebruik van maar liefst 175 miljard parameters om zijn output te genereren. Indrukwekkend, niet? En toch is GPT-4 (gelanceerd in 2023) al tien maal zo krachtig. En daar komt de ecologische voetafdruk nog eens bovenop. Wist je bijvoorbeeld er meer energie nodig is om een lamp door middel van een AI-stemcommando aan of uit te zetten, dan om die lamp een uur lang te laten branden? Het zijn voorbeelden die tekenend zijn voor de uitdagingen waarmee de chipindustrie zich vandaag geconfronteerd ziet.
Het komt er met andere woorden niet alleen op aan om steeds krachtigere én compactere microchips te ontwikkelen, maar ook om de energie-efficiëntie ervan te optimaliseren.
In 2023 werd het resultaat van die jarenlange inspanningen plots extra tastbaar door de ontbolstering van generatieve AI in populaire applicaties zoals ChatGPT, Microsoft Copilot, of DALL-E. En dat is niets minder dan een revolutie.
Tot nog toe was AI immers heel discreet in ons leven aanwezig, in de vorm van gepersonaliseerde webadvertenties, playlistsuggesties op Netflix, of digitale assistenten zoals Siri en Alexa. Met de komst van generatieve AI – een vorm van kunstmatige intelligentie waarmee gebruikers automatisch teksten, afbeeldingen en andere content kunnen genereren – wordt artificiële intelligentie echter letterlijk in de handen van de m/v/x in de straat gelegd: iedereen kan ermee aan de slag.
Dat AI zo dichtbij komt, biedt enerzijds ongelooflijk veel kansen. Massale hoeveelheden data synthetiseren, foto’s bewerken, of originele teksten en afbeeldingen creëren: het kan voortaan met behulp van een goede prompt. Maar ook op het vlak van verkeersveiligheid kunnen we belangrijke stappen zetten – dankzij de met AI uitgeruste rijhulpsystemen in onze auto’s. En in de gezondheidszorg doen radiologen nu al een beroep op AI om hen te helpen complexe scans te interpreteren. Anderzijds duiken ook meer en meer bezorgdheden op. Over het delen van persoonlijke data, bijvoorbeeld, maar ook over de vooroordelen (in het jargon: bias) die in vele AI-systemen zitten ingebakken, of over de misleidende kracht van deepfakes. In Hollywood speelde de lancering van ChatGPT zelfs een rol bij de maandenlange staking van de filmscenaristen. Zij zijn niet alleen boos omdat generatieve AI de auteursrechten met de voeten treedt, maar vrezen eveneens dat de technologie hen op termijn wel eens zou kunnen vervangen.
Nieuwe spelregels en een wettelijk kader om bezorgdheden het hoofd te bieden
In Vlaanderen beschikken we over concrete cijfers om het sentiment rond AI te kaderen, dankzij de imec.digimeter – een jaarlijkse bevraging die de tendensen rond het bezit en het gebruik van media en digitale technologie in Vlaanderen in kaart brengt.
Uit de editie van het voorbije jaar blijkt alvast dat, hoewel steeds meer Vlamingen het begrip AI kennen, minder dan de helft erin slaagt uit te leggen wat AI precies betekent. Een andere opvallende vaststelling is dat het inkomensniveau een belangrijke rol speelt in de interesse voor artificiële intelligentie. En ten slotte toont bijna de helft van de Vlamingen zich bezorgd over de impact van AI op zijn of haar privacy. Het zijn observaties waarmee we absoluut rekening moeten houden als we iedere Vlaming willen meekrijgen met het AI-verhaal.
Duidelijke spelregels en een wettelijk kader zijn essentieel om zulke twijfels weg te nemen. Zo zagen we de voorbije maanden, al heel snel na de lancering van ChatGPT, in scholen en op de werkvloer concrete afspraken opduiken rond het gebruik van generatieve AI. Maar ook op grotere schaal was er de roep om een breder kader waarbinnen innovaties kunnen gebeuren – met respect voor een aantal fundamentele waarden. De Europese Artificial Intelligence Act, waarvoor in 2023 de basis werd gelegd, is daarvan hét voorbeeld bij uitstek.
De Artificial Intelligence Act, een initiatief van de Europese Commissie, is ’s werelds eerste wetgeving rond kunstmatige intelligentie. Ze deelt AI-systemen in volgens het risico dat ze vormen voor gebruikers, en stelt op basis daarvan regels en verplichtingen op.
De AI Act bepaalt bijvoorbeeld dat gebruikers geïnformeerd moeten worden wanneer ze met AI-systemen interageren. Een andere vereiste is dat de output van AI-toepassingen transparant en verklaarbaar moet zijn. Mensen moeten met andere woorden kunnen begrijpen op basis van welke elementen inhoud gecreëerd of gemanipuleerd wordt. Ten slotte voorziet de Artificial Intelligence Act ook in boetes en sancties wanneer de regels niet nageleefd worden.
Het is de verwachting dat de AI Act binnenkort door de Europese lidstaten geratificeerd zal worden. En ook in de VS wordt ondertussen trouwens werk gemaakt van een regelgevend kader rond AI.
Een opportuniteit zonder voorgaande
Maar uiteindelijk stond 2023 vooral in het teken van de ongekende kracht van AI. De doorbraak van generatieve AI was daar weliswaar de exponent van, maar eigenlijk is artificiële intelligentie ondertussen doorgesijpeld in elk aspect van ons leven.
We hadden het er al eerder over: AI is bijvoorbeeld niet meer weg te denken uit onze auto’s. Veiligheidseisen voor nieuwe wagens zijn immers zo strikt dat opties zoals rijstrookassistentie, voetgangersdetectie en botswaarschuwingsystemen – die allemaal gebruik maken van AI – een must-have geworden zijn om aan de strengste normen te kunnen voldoen. Imec onderzoeksprogramma’s zoals SensAI, dat zich bezighoudt met het onderzoek naar geavanceerde sensorfusiesystemen, proberen op dat vlak de bakens te verzetten.
En ook in de gezondheidszorg is AI heel erg aanwezig. De technologie helpt dokters niet alleen om snellere en complexere diagnoses te stellen, maar wordt ook steeds meer gebruikt om behandelingen-op-maat aan te reiken. Achter de schermen wordt dan weer volop van AI gebruik gemaakt om de werkzaamheid van medicijnen te testen en te optimaliseren. En preventief heeft artificiële intelligentie eveneens een belangrijke rol te spelen. Zo experimenteerde het Kortrijkse AZ Groeninge het voorbije jaar bijvoorbeeld met een algoritme (ontwikkeld door imec onderzoekers aan KU Leuven Kulak) om heel nauwkeurig te voorspellen of een acuut nierfalen al dan niet zal uitmonden in een chronisch probleem. Als in die periode een aangepaste behandeling wordt opgestart, kan immers heel wat leed vermeden worden.
Het zijn maar een paar voorbeelden van hoe AI vandaag al stevig in ons leven is ingebed.
Geen technologie voor de happy few
De lancering van toepassingen zoals ChatGPT en DALL-E heeft bovendien duidelijk gemaakt dat (generatieve) AI geen technologie voor de happy few is. Integendeel zelfs: ze is algemeen, en in een aantal gevallen zelfs gratis, beschikbaar.
Het hoeft dan ook niet te verbazen dat applicaties zoals ChatGPT het voorbije jaar een ongeziene adoptiecurve lieten optekenen: amper twee maand na zijn lancering rondde de chatbot van OpenAI de kaap van 100 miljoen actieve gebruikers. Het is daarmee de snelst groeiende consumentenapplicatie in de geschiedenis.
Met andere woorden: we hebben in 2023 het punt bereikt waarop AI-toepassingen, net zoals bijvoorbeeld een internetconnectie, voor velen onmisbaar zijn geworden.
Het is aan de mens om technologie vorm te geven, niet omgekeerd
We kunnen dus besluiten dat (generatieve) AI de maatschappij zal veranderen op manieren die we ons vandaag helemaal nog niet kunnen voorstellen. En 2023 zal de geschiedenis ingaan als het moment waarop die technologie voor iedereen toegankelijk werd – met alle opportuniteiten en bezorgdheden die ermee gepaard gaan.
Het leren omgaan met die voor- en nadelen is trouwens een heel natuurlijke evolutie. Het is eigen aan elke nieuwe doorbraak doorheen de menselijke geschiedenis – van de vaardigheid van het vuur maken, tot de adoptie van generatieve AI.
“AI zal de maatschappij veranderen op manieren die we ons niet kunnen voorstellen. Maar wat we niet mogen doen, is een technologie in de ban slaan omdat we die (of de impact ervan) nog niet ten volle begrijpen.”
Want wat we niet mogen doen, is een technologie in de ban slaan omdat we die (of de impact ervan) nog niet ten volle begrijpen. Het komt er vooral op aan erover te waken dat de mens de technologie vormgeeft, en niet omgekeerd.
Luc Van den hove is voorzitter en CEO van imec sinds 1 juli 2009. Voordien was hij executive vicepresident en chief operating officer van het onderzoekscentrum. Hij trad in dienst bij imec in 1984 en startte er zijn onderzoeksloopbaan in het domein van de silicide- en interconnect-technologieën. Luc Van den hove behaalde zijn doctoraat in elektrotechniek aan de KU Leuven. Hij is auteur of coauteur van meer dan 200 publicaties en bijdragen aan conferenties.
Gepubliceerd op:
20 december 2023
