VUB onderzoekt effect mediaconcentratie in Vlaanderen

Elk jaar publiceert de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) een rapport over mediaconcentratie in Vlaanderen, het samengaan van nieuwsmedia in grotere consortia. SMIT, een imec onderzoeksgroep aan de VUB, deed samen met  de VUB onderzoeksgroep Desire nu onderzoek naar een aantal specifieke aspecten van deze mediaconcentratie. De resultaten tonen aan dat meer en meer artikels binnen eenzelfde mediagroep worden gedeeld en dat de mediagroepen voorrang blijken te geven aan merken en personen uit de eigen groep. Het vertrouwen in de media in Vlaanderen blijft wel bij de hoogste in de wereld, maar is beduidend lager bij de jongere generatie. Professor Karen Donders, hoofd van het Smart Media & Society onderzoeksprogramma binnen imec-SMIT: “Met deze cijfers houden we de sector als het ware een spiegel voor. Uit de analyses blijken zowel positieve als minder positieve elementen. In eerste instantie is het aan de betrokken media om hieruit nieuwe inzichten te halen of een bevestiging te krijgen van wat ze mogelijk al wisten.”

Vijf grote mediagroepen

Meer dan tachtig procent van het Vlaamse medialandschap is momenteel in handen van vijf grote groepen:

• de publieke omroep VRT met merken als één, canvas, MNM, Studio Brussel;  
• DPG Media, in 2019 ontstaan uit Medialaan en De Persgroep met onder andere VTM, Q2, Het Laatste Nieuws, De Morgen, Q-Music;
• Mediahuis met merken als Het Nieuwsblad, De Standaard, Gazet van Antwerpen;
• De Vijver Media (SBS België - 100% in handen van Telenet) met merken als Vier, Vijf, Zes, Njam, Woestijnvis;
• Roularta met onder andere Kanaal Z, De Tijd, Knack,.

Het samengaan van mediabedrijven is geen nieuw of exclusief Vlaams fenomeen. Donders: “In het digitale tijdsperk staan mediabedrijven wereldwijd voor grote uitdagingen. Om economisch rendabel te blijven in een sector waarin traditionele inkomsten uit papieren abonnementen en reclame sterk teruglopen, is krachten bundelen een logische strategie. Zeker in een kleine geografische regio als Vlaanderen waarin je met een beperkte afzetmarkt toch moet opboksen tegen de internationale media en streamingdiensten. Tegelijk is een divers en pluralistisch medialandschap een belangrijke bouwsteen voor elke democratische samenleving. Dus de juiste balans vinden tussen kwantiteit en kwaliteit in het nieuwsaanbod is essentieel.”

Resultaten onderzoek

Het onderzoek betrof drie specifieke aspecten van journalistiek: (1) het vertrouwen in de media (2) de artikels die worden gedeeld tussen de verschillende titels en (3) de berichtgeving over de eigen merken. Bij het onderzoek waren ook diverse mediabedrijven betrokken.

1. Vertrouwen in de media is groot in Vlaanderen

In vergelijking met andere landen is er voor het aantal inwoners in Vlaanderen nog een vrij divers media-aanbod. Professor Ike Picone, hoofd van de onderzoeksgroep Journalism, Trust & Participation bij onderzoeksgroep imec-SMIT: “Het Digital News Report, een jaarlijks internationaal onderzoek van het Reuters Instituut voor de Journalistiek, waaraan wij ook onze bijdrage leveren, toont aan dat de landen met het hoogste vertrouwen in nieuws ook het meest diverse medialandschap hebben. Met verschillende titels, een gezonde concurrentie én een sterke openbare omroep. Uit het rapport blijkt dan ook steevast dat de Vlaamse media tot de beste van de klas behoren op het vlak van vertrouwen bij de nieuwsconsument, al merken we dit jaar wel een knik in het vertrouwen.” Deze resultaten worden bevestigd door de imec.digimeter: het jaarlijkse onderzoek bij meer dan 2.500 Vlamingen naar hun gebruik van media en technologie. Maar de goede score is wel grotendeels te danken aan het hogere vertrouwen van 35-plussers (61%) en het vertrouwen ligt bij de jongere generaties beduidend lager (38%).

2. Kopieergedrag stijgt, maar politiek nieuws wordt meer gedifferentieerd

Een belangrijke maat om diversiteit in de berichtgeving te gaan bepalen is het meten van het aantal artikels dat verschijnt in meerdere nieuwsmedia binnen eenzelfde groep. Het delen van zulke artikels is duidelijk gestegen. Bij Mediahuis bijvoorbeeld blijkt, uit een analyse van meer dan drieduizend artikels in de tijd tussen 2013-2018, dat het aandeel nieuwsartikelen dat in minstens de helft van de vier Mediahuiskranten verschijnt, is gestegen van ruim een derde (38,1%) naar de meer dan helft (50,8%). Donders: “Deze toename in het ‘copy-pasten’ van artikels heeft mogelijk zowel positieve als negatieve gevolgen. Enerzijds kan het een inhoudelijke verschraling in de hand werken en een uitholling van het journalistieke beroep. We merken deze bezorgdheid met name ook bij de journalisten zelf. Aan de andere kant zorgt het voor een hogere efficiëntie, waardoor er ruimte gemaakt kan worden voor eigen specialisaties per redactie. Het kopieergedrag manifesteert zich voornamelijk in cultuur, sport en entertainment. De politieke berichtgeving blijft wel grotendeels van de hand van de eigen redacties en daarmee ook voldoende onderscheidend.”

3. Mediagroepen doen aan zelfpromotie

Behalve diversiteit, is het ook belangrijk dat er journalistieke content geselecteerd wordt omwille van de nieuwswaardigheid ervan en niet op basis van bepaalde commerciële synergieën. Picone: “We merken dat er keuzes gemaakt worden die voorrang lijken te geven aan merken en personen die tot de eigen groep behoren. Er lijkt met andere woorden een tendens om aan zelfpromotie te doen en ook op een bepaalde manier over de eigen merken te berichten.” Opvallend is dat de nieuwsbulletins op televisie (Het Journaal op één en Het Nieuws op VTM) mogelijk nog de grootste voorkeur hebben voor zelfpromotie. Met 72% resp. 70% vermeldingen van eigen merken in Het Journaal en Het Nieuws versus slechts 6% en resp. 10%  van de merken van de andere mediagroep. Karen Donders: “Ook de  framing over de eigen merken is merkelijk anders. Zo is de framing over VTM in Het Laatste Nieuws positiever dan over andere media en gewijzigd sinds de volledige integratie van Medialaan en De Persgroep. Dat betekent uiteraard niet noodzakelijk dat journalisten zich hiervan bewust zijn.”

De resultaten van het onderzoek worden vandaag gepresenteerd tijdens een online webinar. Wie inzage wil krijgen in de volledige resultaten, kan deze opvragen bij professor Picone of Professor Donders .